TOPLUMSAL İYİLEŞME

Yaşadığımız zelzele felaketi üzere travmatik tecrübeler, bireyleri tesirler ve toplumsal bir travmaya yol açar. Toplumsal travma, jenerasyonlar boyunca tesirlerini gösterebilir. Bu durumun mümkün tesirlerinin farkında olmak ise kendimizi ve toplumumuzu muhafazanın ve yaralarımızı sarmaya başlamanın değerli bir adımıdır. Yaşadığımız büyük acının akabinde unutulmaması gerekenleri Hiwell Uzman Psikologu M. Can Hasateş ve Hiwell İçerik Yöneticisi Psikolog Can Anarat anlattı.

Deprem bölgesinde felaketi yaşayan vatandaşlarımız için nasıl bir yol izlenmeli?
Deprem felaketini yaşamış vatandaşlarımızın öncelikli olarak barınma, giyinme, beslenme üzere temel muhtaçlıkları karşılanarak can güvenliklerinin sağlanması ve bu temel gereksinimlerin akabinde depremzedelere, afet/travma alanında eğitimli uzmanlar tarafından ruhsal dayanakta bulunulması gerekiyor.

Aynı vakitte sıhhat, eğitim, barınma, toplumsal takviye alanlarında depremzedelere hizmet verecek olan tüm görevlilerin, ruhsal birinci yardım kurallarına dayalı bir halde irtibat kurabilmeleri için afet/travma hakkında psikoeğitim programlarına dâhil edilmeleri, büyük bir travma yaşamış depremzedelerin ruh sıhhati için çok değerli. Bu eğitimler tıpkı vakitte görevlilerin kendilerini de müdafaaları açısından da pahalı.

Bu felaketi yaşayan çocuklara karşı nasıl bir tavırda bulunulmalı?
Deprem ve sarsıntı üzere felaketlerin akabinde çocukların temel muhtaçlığı inançta hissetmektir. Ayrıyeten çocuklarla irtibat kuracak yetişkinlerin sakin ve dengeli olması da onlara takviye verebilmenin en kıymetli noktalarından birini oluşturuyor.

Çocuğun yaş kümesini dikkate alarak anlayabilecekleri bir biçimde olanlar hakkında bilgilendirmek, sorularına ise gerçek ve kolay karşılıklar verilmesi gerekiyor. Çocuklara doğal afetlerin ne olduğunu ve nasıl oluştuğunu onların anlayabileceği bir lisanla söz etmek çok değerli.

Ayrıca yaşadıklarını anlatmak istediğinde çocuklara kulak vererek, hislerini ve yaşadıklarını anlatması istikametinde teşvik etmek yararlı olacaktır. Yetişkinlerin, olayları abartmadan, olumsuz ve felaket içeren sözler kullanmadan anlatmaları gerekiyor. Yetişkinlerin, çocuklarla kendi hislerini paylaşarak onları anladıklarını belirtmeleri ve ellerini tutup ‘Yanındayım, artık güvendesin’ üzere cümleler kurarak yalnız olmadıklarını hissettirmeleri de hayli yararlı olacaktır.

Bu travmayı yaşayanlara yanlışsız yaklaşım nasıl olmalı?
Depremzedelerin yardım yahut takviye için başvurduğu kurumlarda travmatik anıyı tekrarlı bir formda anlatmak durumunda kalması, talep ettiği yardım yahut dayanak hizmetlerine ulaşma motivasyonunu olumsuz tarafta etkileyebilir. Bu nedenle depremzedelere hizmet verecek kurumlardaki her çalışanın “travmanın olumsuz özelliklerinin tekrar yaşanması” durumunun deneyimlenmesine yol açabileceğini unutmadan o bireye yaklaşması gerekiyor.

Afetzedelerin inançlı bir alana geçişlerinin akabinde birinci bağlantı anlarında kullanılan prensiplere, ruhsal birinci yardım deniyor. Depremzedelerle bağlantı kurarken onları fazla zorlamadan;
● Fizikî ve ruhsal güvenlik hissi sağlamaya,
● Sessiz, inançlı, az uyaranlı bir ortam yaratmaya,
● Marifet ve yetkinliklerini hatırlatmaya,
● Toplumsal bağlarını ve bir kümeye ilişkin olma hislerini desteklemeye dikkat edilmesi hayli faydalı olacaktır.

Deprem sonrası herkesin yaşadığı korku nasıl giderilir?
Kişinin sarsıntı sonrasında üzgünlük, çaresizlik, telaş ve hatta suçluluk bile hissetmesi çok olağan. Milyonlarca insan, yaşanan bu olağandışı bir felaketten etkilenerek tıpkı anda birçok olumsuz hissi deneyimledi. Lakin korku, vakit açısından öbür hislerden ayrışıyor. Üzgünlük yahut suçluluk hisleri yaşanmış olaya odaklanırken içinde bulunulan dert durumu, gelecekte yaşanabilecek diğer bir sarsıntının dehşetiyle ortaya çıkıyor. Üstelik zelzele ülkesi olmamız nedeniyle de her gün bu telaş farklı bölgelerdeki küçük zelzele haberleriyle bile tetiklenebiliyor. Ne vakit ve ne büyüklükte olacağı bilinmeyen bir sarsıntının meçhullüğü, bu korkuyu besleyen temel faktörlerin ortasında yer alıyor.

Bilim insanları bu hususta çalışsa da belirsizliğin yok edilmesi ne yazık ki mümkün olmuyor. Sarsıntı sonrası gelişen bu tasa, belirsizlikle barışarak ve bu olasılığa karşı hazırlıklı olarak yenilebilir. Zira hazırlıklı olmak, gerçek bir tehdidin belirsizliğinin yarattığı tasayı gidermek için çok tesirli bir prosedür. Bunun için de:
● Kapsamlı bir zelzele çantası hazırlamak,
● Aile bireyleriyle acil durum kaçış ve toplanma planı yapmak,
● Yaşanılan konutta ömür üçgeni oluşabilecek bölgeleri belirlemek ve yeni alanlar yaratmak,
● Sarsıntı çantasını yatağın en yakın hayat üçgeni alanında bulundurmak,
● Konutun zelzele risk tahlilini yaptırmak,
● Gerekli hallerde yapıyı güçlendirmek ya da taşınmak, yaşanan dertlerin azaltılması ismine yararlı olacaktır.

Bu hususlardan kimilerini uygulamak her vakit mümkün olmasa da, birçoklarını hayata geçirerek muhtemel senaryolara hazır olarak yaşanan belirsizlikle barışabilmek mümkün olabilir. Gerekli tedbirlerin alınmasıyla vakit içinde yaşan korku giderek azalacaktır. Zelzele sonrası yaşanan tasalarının azalması için çocukların da bu hazırlık süreçlerine dâhil edilmelerinde yarar var.

Yoğun telaş anlarında ise burundan alınarak ağızdan verilen derin ve sakin nefesler, yaşanılan telaşın süratli ve doğal bir biçimde azaltılmasına yardımcı olacaktır.

Herkesin yaşadığı bu felakette gerilimle nasıl başa çıkılır?
Olumsuz ve üzücü durumlardan yalnızca olayı birebir deneyimleyenler değil; yakınları, tanıklık eden yahut mağdurlara yardım eden bireylerde bir gerilime ya da travmaya maruz kalabiliyor.

Her ruhsal zorlukta olduğu üzere yaşanan bu zelzele felaketinde de gerilimin deneyimlenme biçimi, maruz kalma müddeti, şiddeti, ruhsal durum ve hayat şartları, kişilik özellikleri üzere birçok faktör; bu gerilime maruz kalan şahısların sergileyebileceği davranışları, hissedebilecekleri hisleri ve niyetlerini ortaya çıkarıyor.

Yaşanılan bu üzücü olay sırasında maruz kalınan gerilim; uzun periyodik, şiddetli, öngörülemez-tahmin edilemez ve denetim edilemez olabiliyor. Bu da travma riskini ortaya çıkarabiliyor. Maruz kalınan olay sonrasında tutarsızlıkların olduğu, öngörülebilir ve denetimli şartların sağlanamadığı bir etraf, yaşanılan gerilimin derinleşmesine neden olabiliyor.

Huzurlu, sakin ve inançlı bir etrafın yaratılarak muhakkak bir tertibin varlığı hem zihnin hem de vücudun yatıştırılmasına ve sakinleştirilmesine yardımcı olur. Bu nedenle inançlı ve sistemli bir ortamda bulunmak, yaşanılan gerilimin azaltılmasında atılan birinci adımdır.

Aynı vakitte gazetelerde, haber kanallarında ve toplumsal medyada görülen zelzele içerikleri, bireyleri daha fazla gerilime sokabiliyor. Bu nedenle haber tüketiminin, günlük hayatı bozmayacak ölçüde tutulmasında yarar var. Bilhassa çocukların da makûs etkilenebilecekleri haberlerden ve imgelerden korunması gerekiyor.

Son olarak, afet bölgesindeki depremzedeler için hazırlanan yardımlara ve takviye faaliyetlerine katılmak hem gerilimin azalmasına hem de depremzedelerin güzelleşmesine katkı sağlayacaktır.